محله جماران

محله جماران یکی از محله های ناحیه 4 منطقه 1 شهر تهران است . جمعیت این محله 6466 نفر هستند که در قالب 2029 خانوار در این محله زندگی می کنند

جماران در 2 کیلومتری شمال شرقی تجریش و در دامنه جنوبی سلسله جبال البرز مرکزی واقع است، این محل از سمت شمال به حصارک و از شرق به منظریه، از جنوب به جوزستان و از جانب غرب به دره جنوبی و حومه امام زاده قاسم منتهی میشود. در رابطه با محدوده ی زمانی شکلگیری این محله چیزی مشخص نیست ولی با توجه به نوشته ها مشخص می شود که این محل از نظر محدوده زمانی بسیار قدیمی و شاید اولین دهات شمیران باشد. به عنوان مثال یکی از نماد های مهم جماران که نشان دهنده قدمت بسیار بالای آن می باشد وجود دو درخت چنار عظیم و سر به فلک کشیده می باشد که عمر یکی از این درخت ها را بیش از 800 سال تخمین زده اند. بیمارستان تخصصی قلب وابسته به بیمارستان خاتم الانبیاء (ص) در کنار حسینیه جماران، مهمترین مرکز درمانی جماران است که اکنون نیز به عموم مردم خدمات ارائه می دهد. دلیل شکلگیری این محل را میتوان طبق گفته ی بزرگان محل آب و هوای بسیار خوب جهت باغدرای و کشاورزی دانست. از افراد موثر در شکلگیری این محل میتوان به افرادی اشاره کرد که همگی جز اقشار متوسط رو به ضعیف بوده و از سمت شمال کشور آمده و این محل را مکان خوبی برای زندگی و کشاورزی و باغداری یافته اند. گفتنی است، در زمان ناصرالدین شاه قاجار زمین های جماران متعلق به آقا سید محمد باقر جمارانی بوده است. (جغرافیای تاریخی شمیران)
از تحولات مهم این محل که باعث رشد جمعیت در این محل شد میتوان به انقلاب اسلامی و مهمتر از آن ساکن شدن رهبر معظم انقلاب امام خمینی (ره ) در سال 1359 در این محل اشاره نمود. ساکنین این محل در گذشته همگی به صورت قومی بوده و در حال حاضر نیز نیمی از ساکنین آن با یکدیگر قوم و خویشند که این اقوام در گذشته از یک حمام قدیمی و آب انبار های درون خانه ها و قنات های فراوان و پر آب موجود در محله بهره می جستند. از معابر اصلی جماران میتوان به خیابان باهنر و خیابان جماران اشاره کرد. جماران یکی از اولین و قدیمی ترین محلات شمیران و مشهور ترین آنها به شمار می آید. این منطقه از قدیم الایام به واسطه آب و هوای مطبوع و باغ ها و کشتزار های متعدد و نزدیکی به سلسله جبال البرز مرکزی، مورد توجه اقشار مختلف مردم بوده است. درمورد نام گذاری این منطقه به اسم جماران، نظرات گوناگونی نقل شده است. عده ای جماران را برگرفته از (جمر) به معنای سنگ بزرگ دانسته اند و میگویند چون در این محل سنگ های بزرگ زیادی بوده و حتی در آن معادن سنگ وجود داشته نام آن را "جمران" گذاشته اند که به مرور زمان تبدیل به جماران شده است. گروهی نیز جماران را به معنی جمع یاران می دانند، چون از قدیم این محله به دلیل آب و هوای دلپذیر، جای مناسبی برای گرد هم آمدن و تفریح بوده است و نیز برخی گفته اند که (جمهران) ری که امام زاده ادریس در آن مدفون بوده، همان جماران امروزی است و عده ای نیز (جاموران) ری باستان را همین جماران دانسته اند. برخی از اهالی نیز گفته اند چون در کوه های این دره، مار زیاد بوده، جماران مخفف (جمع ماران) بوده است. (سند هویت محله)
محققین معتقدند نام جماران در آثار مکتوب، اولین بار در کتاب کافی تالیف کلینی آمده است او در این کتاب از شخصی به نام "ابو عبد الله جامورانی " از اهالی جاموران ری یاد می کند که راوی حدیث بوده است. رافعی قزوینی در کتاب التدوین فی اخبار قزوین که یکی از مهمترین کتب حدیث و رجال می باشد در مورد ورود اصحاب حضرت رسول (ص) به ناحیه ی ری از جایی به نام "جاموران " نام می برد و مینویسد (( یکی از لشکریان مسلمان در آبادی جاموران ساکن شد، اینجا هم در طرف شمال شهر ری قرار گرفته بود وطریق ارتباطی ری به مناطق شمالی و کوهستانی از اینجا بود .))
استاد عطاردی در کتاب خویش با عنوان ((مشایخ فقه و حدیث در جمارن)) مینویسد (( اکنون در اطراف ری جایی به نام جاموران غیر از دهکده جماران که در دامنه های کوه شمیران قرارد دارد نیست و باید جماران همان جاموران قدیم باشد)) همچنین ایشان با توجه به تغییر و تحریف نام شهرها و آبادی های ایران پس از ورود اعراب مسلمان این نظر را مطرح کرده اند که: (( آیا شمیران و شمران که اکنون در دامنه های کوه در شمال تهران می باشد و ده ها آبادی را در خود جای داده است، تحریف و تصحیف همین جماران نیست که در طول تاریخ حرف ج به ش تغییر پیدا کرده است، چون از قرائن معلوم است که دهکده جماران از زمانهای بسیار قدیم در ناحیه ری و دامنه کوه بزرگ آن بوده است. جماران و تهران از دهات باستانی ری هستند که نام آنها درکتابهای قرن سوم هجری آمده است و بسیار محتمل است که شمران همان جماران باشد .( مشایخ فقه و حدیث در جماران)
در رومه خاطرات محمد حسن خان اعتماد السلطنه و مرآت البلدان نیز پیرامون محدوده جغرافیایی و مشخصات تاریخی جماران، مطالبی آمده که آقای ستوده بخشی از آنها را در کتاب خود گرد آوری کرده است. با توجه به قدمت تاریخی جماران این منطفه حتی تا به امروز بخشی از هویت تاریخی خود را حفظ کرده و کماکان میتوان خانه های قدیمی کاهگلی با سقف های چوبی و کوچه های تنگ و باریک و پیچ در پیچ در آن مشاهده کرد. گرچه در سالهای اخیر این محله نیز از هجوم بی امان ساخت و ساز ها مصون نمانده و تعدادی از خانه های قدیمی و باغ های مصفای آن تخریب و به آپارتمان تبدیل شده اند. مسجد جامع جماران که که قدمتی چند صد ساله دارد در کوچه نیایش و در وسط محله واقع شده است مساحت آن در حدود 900 متر مربع بوده که در دهه های قبل دوباره بازسازی و تعمیر شده است. حسینیه جماران دارای دو تکیه قدیمی و یک حسینیه جدید التاسیس می باشد، تکیه بالا که در حال حاضر با نام حسینیه امام خمینی نیز شناخته می شود بنایی دو طبقه و به مساحت 800 متر مربع است و تاریخ ساخت آن به سال 1232 هجری شمسی میرسد. مرحوم سید ابراهیم جمارانی آن را وقف کرده و در سال 1355 هجری شمسی توسط اهالی بازسازی شده است و پس از آن این حسینیه در سال 1359 از طرف حجت السلام امام جمارانی در اختیار امام خمینی قرار گرفت. تکیه پایین نیز از قدمت بالایی برخوردار می باشد و در سال 1384 بازسازی شده است. حسینیه جدید که به نام حسینیه شماره 2 معروف است در سال 1370 احداث گردید. وجود قنات ها ی متعدد، باغ های میوه، حمام، گورستان محلی و دکان های قدیمی از دیگر ویژگی های جماران قدیم بوده است که در روزگار کنونی شاید جز خاطره ای از آنها باقی نمانده است. مشهورترین چهره جماران در گذشته های دور احتمالا همان ابوعبدالله جامورانی، محدث و راوی شیعی بوده که در کتب رجالی و حدیثی نیز از او نام برده شده است. از مشاهیر ساکن در این محله در دهه های اخیر می توان آیت الله سید حسن امام جمارانی و فرزندان ایشان که به نشر و تبلیغ احکام قرآن مشغول بودند را نام برد و از دیگر سرشناسان جمارانی یا مقیم جماران که البته همگی از دنیا رفته اند سید محمد باقر جمارانی، سید جعفر هاشمی جمارانی، سزاوار و وحید تنکابنی را میتوان نام برد. پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، جماران محل رفت وآمد بسیاری از چهره های مبارز ت بود و در حال حاضر نیز تعدادی از مسئولین برجسته در این منطقه ست دارند. قطعا مشهورترین چهره ای که در طول تاریخ جماران در این منطفه زندگی کرده حضرت امام خمینی (ره) بنیانگذار جمهوری اسلامی بوده اند که در سال 1359 در جماران اقامت گزیده و در سال 1368 در همین محل از دنیا رفته اند . حضور امام خمینی (ره) موجب شد جماران به کانون تصمیم گیری و هدایت ایران تبدیل شده و از شهرتی جهانی برخوردار گردد




مراجع
اسنادی (منطبق با جدول مراجع اسنادی):

1- جغرافیایی تاریخی شمیران 
2- کتاب مشایخ فقه و حدیث در جماران کلین و درشت ، تالیف عزیز الله عطاردی
3- سند هویت محله 
شفاهی (منطبق با جدول مصاحبه های انجام شده):